Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklehandan bir düzen bileğildir. Dostluk, maşer süresince insanların filhakika elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene oturtmak, içtimai yaşamın gerçekleşmesini yağdırmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin kontrasına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, banko sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer süresince insanların idare ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte hukuk, benibeşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-benibeşer, benibeşer-huy ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna alınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan temalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini yağdırmak maksadıyla konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, pay ve kanunların bütünüdür. Elan geniş bir tanımıyla hukuk, adalete yönelmiş içtimai yaşama düzenidir. Dostluk Kelime Manaı Dostluk kelimesi Arapça “pay” kökünden gelir ve pay kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na gereğince hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet mazmunında da kullanılır. Teknik Manaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu karınin hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) destelanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi süresince asliye olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri süje vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun serlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük tarafından güvenceye alınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Dostluk kuralları benibeşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymetiharbiye yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde model nitelikteki tüm durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları karışmak karınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; temel hukukunda siyasetten men, fırka kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları gibi muaddel hukuk dallarında muaddel yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi temaleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan hukuk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir yaşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet süresince bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun kullanışlı amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer süresince canlı insanların, birbirleri ile tesis etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun binasından kaynaklanan ihtiyaçlarını kontralamaya çalışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni yaşamın asliye gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal binasına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine usturuplu cereyan etmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile tutkundır; konuşu gereksinimlara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir düzenleme şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak gerçeklik kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla hak, “bir denklik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere dü muaddel anlamda kullanılır. Hak aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mazmunında şahsi bir özelliği deyimler. Koca her mevsim haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tespit etmek yolunda ruzuşeb ve bileğhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak konseptı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağ biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk vadiında hukuki kıymetiharbiye olarak güfte konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karınermiş kurallar tümü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek yerinde bulunduğuna gereğince, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzum bulunan düzeni gözlemek, gerekse onu bileğhizmettirmeyi meşrulaştırmak karınin her mevsim adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta kontramıza oturmuş hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken hukuk mazmunında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan hukuk düzenlerinin namına usturuplu olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve yorum ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve olumsuz kontralıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Düzgülü olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşama uyacak, hem bile bu içtimai yaşamın amerikan barış süresince sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü esenlamaya çalışacaktır.